Peki perde arkasında hangi teknolojiler çalışıyor, bize ne fayda sağlıyor ve hangi riskleri de beraberinde getiriyor? Gelin, hem dünyada hem de Türkiye’de son yıllarda öne çıkan finansal teknolojilere yakından bakalım.

YAPAY ZEKÂ: DOLANDIRICIYI SANİYELER İÇİNDE YAKALAYAN BEKÇİ

2025’te finansın en hararetli gündemi (tahmin edeceğiniz gibi) yapay zekâ. Bankalar artık dakikada milyonlarca işlemi tarayan, sahtekâr davranış kalıplarını anında yakalayan yapay zekâ modelleri kullanıyor. 2024’te derin sahte (deep-fake) kimlik hırsızlığı olayları patlama yapınca, birçok kurum yapay zekâ tabanlı “canlılık testi” ve biyometrik doğrulamaya geçti.

– Fayda: Müşterinin hem parası hem de kişisel verisi korunuyor, sahte alarm sayısı düşürülerek masraflar kısılıyor.

– Risk: Algoritmanın eğitildiği veri önyargılı ise masum kullanıcıların işlemleri durdurulabiliyor; ayrıca kötü niyetliler de yapay zekâyı saldırı aracı olarak kullanabiliyor.

GÖMÜLÜ FİNANS-GERÇEK ZAMANLI ÖDEMELER: PARA GÖRÜNMEZ OLUYOR

Eskiden bir uygulamada ödeme yapmak, başka bir bankacılık sayfasına yönlenmek demekti. Günümüzde ödeme, sigorta veya mikro-kredi butonu doğrudan alışveriş uygulamasının içine gömülü olabiliyor (gömülü finans). Bu alanda küresel pazarın 2028’e kadar 7 trilyon dolar büyüklüğe ulaşacağı tahmin ediliyor. Türkiye’de de pazarın 2024’te 966 milyon dolar seviyesine ulaşması bekleniyor.

Diğer taraftan gerçek zamanlı ödemeler para transferlerini mucizevi hale getiriyor. Türkiye’nin FAST altyapısıyla iki farklı bankadaki hesaplar arası para saniyeler içinde yer değiştiriyor.

– Fayda: Müşteri beklemiyor, işletme anında tahsilat alıyor.

– Risk: “Hız” insan hatasına veya dolandırıcılığa da hız kazandırıyor.

VARLIK TOKENİZASYONU: HİSSE SENEDİNİN BLOK ZİNCİRLİ KUZENİ

Varlık tokenizasyonu, fiziksel ya da finansal bir varlığın (örneğin bir bina, tablo ya da şirket hissesi) blok-zincir üzerinde dijital jetonlara (“token”lara) bölünmesidir.

– Her token, o varlığın küçük bir hissesini temsil eden dijital sertifika gibi davranır.

– Böylece varlık çok daha kolay parçalanabilir, alınıp satılabilir ve sahiplik kaydı blok zincirde şeffaf bir şekilde tutulur.

– Fayda: 100 TL ile “paha biçilmez” gayrimenkule ortak olabilirsiniz; işlemler daha şeffaf.

– Risk: Likiditenin düşük olması; kayıp anahtar riski, düzenleyici belirsizliği ve siber saldırılar gibi önemli riskler var.

MERKEZ BANKASI DİJİTAL PARASI (CBDC) VE DİJİTAL TÜRK LİRASI

Çin’in dijital yuanı, Avrupa Merkez Bankası’nın “dijital Avro” planı derken Türkiye de yarışta. TCMB 2024’te Dijital Türk Lirası pilotunun ilk fazını tamamladı, bu yıl daha geniş kapsamlı testler yapılması planlanıyor.

– Fayda: Nakit paranın işlevlerini dijital ortamda sunma iddiası.

– Risk: “Devlet her işlemi görebilir mi?” endişesi, bankacılık sisteminden mevduat kaçışı olasılığı.

ŞİMDİ AL SONRA ÖDE (BNPL): KOLAY TAKSİT ZOR DENETİM

Çevrimiçi alışverişte “şimdi al, ödemeye üç ay sonra başla” gibi özellikler ticareti kolaylaştırıyor ve büyütüyor. Bu sayede hem kullanıcılar hem de işletmeler büyük faydalar sağlıyor. Fakat bu durum borçlanmanın da büyümesi anlamına geliyor. Avustralya gibi bazı ülkeler, aşırı borçlanmayı frenlemek için BNPL firmalarını kredi yasalarına tabi tutmaya başladı.

– Fayda: Kullanıcılara çok daha esnek ödeme seçenekleri sunulabiliyor, e-ticareti büyütüyor.

– Risk: Ödeme planı karmaşıklaşınca “gizli faiz” etkisi yaratabiliyor; borç döngüsüne giren kullanıcı sayısı artıyor.

SICAK BAŞLIKLAR

Türkiye finansal teknolojiler gündeminde başka önemli başlıklar da var: açık bankacılık, tam dijital bankalar, büyük hızla büyüyen dijital bankacılık kullanımı ve özellikle son dönemde konuşulan karapara aklama ve yasadışı bahis operasyonları.

– Açık bankacılık düzenlemeleri, bankaların güvenli teknolojik altyapılar üzerinden müşteri verisini paylaşabilmesini sağlıyor. Böylece tüm banka hesaplarının tek bir platformda yönetilebilmesi gibi hizmetler mümkün olabiliyor. Fakat veriye erişim kolaylaştıkça “Kim, ne kadar bilgimize erişebiliyor” sorusu da önem kazanıyor.

– İkinci başlığımız; Türkiye’nin verdiği dijital banka lisansları. Şube yok, kâğıt imza yok; telefondan beş dakikada hesap açıp kartınızın sanal kopyasını cüzdana yüklüyorsunuz. Bu model maliyetleri düşürüyor ve rekabeti artırıyor ama henüz emekleme döneminde: sürdürülebilir kârlılık, yoğun müşteri desteği ve sağlam altyapı yatırımları hâlâ birer soru işareti.

– Diğer taraftan dijital bankacılık aktif müşteri sayısının 117 milyona ulaşması Türkiye’nin ne kadar dijitalleştiğini de gösteriyor. Bu durum bu alandaki girişimlere dev bir pazar sunarken, dolandırıcılıklara maruz kalma gibi riskleri de beraberinde getiriyor.

– Son olarak bugünlerde sıkça duyduğumuz yasadışı bahis ve karapara aklama operasyonlarında da finansal teknolojiler etkili bir unsur olabiliyor. Gazetemizin yazarlarından Murat Ağırel’in bu alanda müthiş yazıları var, okumanızı şiddetle tavsiye ederim.

SON SÖZ

Finansal teknolojiler artık soyut bir gelecek” değil, günlük rutinimizin ta kendisi.

Yapay zekâ hesabımızı koruyor, şimdi alıp aylar sonra ödemeye başlıyoruz, dijital bankalar şubesiz yaşamı mümkün kılıyor. Teknolojinin sunduğu hız ve konforun tadını çıkarırken siber güvenlik önlemlerini almak, harcama disiplinini korumak ve kişisel verilerimize sahip çıkmak da hepimizin sorumluluğu. Bilinçli kullanıcılar ve dengeli düzenlemeler sayesinde, paranın bu yeni çağı hem kolay hem güvenli olabilir.